تاریخچه کفش در ایران نشان دهنده ی سیر تحولی کفش در دوره های مختلف تاریخ است که در هر دوره ای بر اساس عناصر فرهنگی، قومیت ها و اقلیم های مختلف تولید میشد. کفش های اولیه فارغ از عناصر زیبایی شناختی و صرفا برای محافظت از پای انسان ها ساخته میشدند اما با گذر زمان، عواملی مثل تنوع گسترده در قومیت های ایرانی باعث تغییرات چشمگیری در روند تولید کفش های مردانه و زنانه شده است.
تاریخچه کفش در ایران
همانطور که گفته شد، اولین کفش های ایرانی مربوط به دوران حکومت مادها است. کفش در آن زمان نه به معنای امروزی و در راستای مد و زیبایی، بلکه صرفا برای محافظت از پاها استفاده میشد و بعد از آنها نیز در دوره های مختلف تاریخ، براساس ملاک ها و معیارهای خاصی تولید و مورد استفاده قرار گرفته است. به طور کلی تاریخچه ی پیدایش کفش در ایران را میتوان به دو دوره ی مهم قبل از اسلام و بعد از اسلام تقسیم کرد که در هر دوره ویژگی های خاص خود را دارد. در ادامه در مورد صنعت کفش در دوره های مختلف تاریخ ایران به اختصار توضیح میدهیم پس تا پایان همراه کفش کرال تبریز باشید.
1- دوره ی ایران باستان
آثار باستانی به جا مانده از دوران حکومت مادها نشان میدهد که اولین کفش در ایران توسط قوم مادها ساخته شده است. براساس آنچه که از کتیبه های آنها باقی مانده در می یابیم که مادها از اولین کسانی بودند که کفش هایی از پوست حیوانات ساخته بودند که با بندهایی به شلوار آنها وصل میشد تا روی پا محکم شود. اما با این حال نمیتوان گفت که قبل از آنها مردم از کفش یا پاپوش استفاده نمیکردند.
هنگام بررسی تاریخچه کفش در ایران، بعد از مادها به حکومت هخامنشیان میرسیم که با توجه به کتیبه ها و آثار باقی مانده از آنها در تخت جمشید متوجه میشویم که پادشاهان هخامنشی نیز به کفش اهمیت زیادی میدادند و کفش های آنها با مردم عادی متفاوت بود. مثلا کفش های پادشاهان به رنگ قرمز تهیه میشد و از جواهرات گران بها و سنگ های زینتی استفاده میکردند. همچنین کفش های پادشاهان از جنس و مواد باکیفیت و مرغوب تهیه میشد تا نشان دهنده ی جلال و عظمت آنها باشد. در دوره های بعدی مثل ساسانیان و اشکانیان هم ساختار کفش به همین شکل ادامه یافت و تغییر چندانی نکرد.
2- دوران بعد از اسلام
تاریخچه کفش در ایران با ورود اسلام و در دوران حکومت طاهریان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان تغییرات چندانی نداشت و به همان روال قبلی ادامه داشت. اما بعد از به حکومت رسیدن صفویان کفش مردان و زنان ایرانی دچار تغییرات چشمگیری شد. مثلا در آن زمان کفش های نوک تیز و پاشنه تخت و کفش های چوبی و… رواج یافتند. در دوران صفویه مردم عادی و روستائیان کفش هایی با زیره چرم سبز رنگ به نام چاروت میپوشیدند که بند هایی به آن وصل بود .
پای افزار یا کفش درباریان و افراد بلند مرتبه در دوران صفویه، با استفاده از چرم مرغوب تولید میشد و از طریق یک بند در جلوی کفش بسته میشد. همچنین این کفش ها در طرح و رنگ های متنوع و با جزئیات بیشتری تولید میشدند. همچنین میتوانید برای آشنایی با انواع چرم طبیعی به این مقاله مراجعه کنید.
در اوایل دوران قاجار نیز کفش ها با همان شکل و جنس دوره های قبلی و با کمی تفاوت تهیه میشد. مثلا در این دوران کفش هایی با نوک تیز و پشت باز و به عقب برگشته رایج بودند که زیاد هم راحت نبودند چون پاشنه ی پا بیرون از کفش بود و پا را اذیت میکرد. بعد از به حکومت رسیدن ناصرالدین شاه و آغاز سفر هایش به اروپا، کم کم مد اروپایی وارد ایران شد و کفش های آن زمان بر اساس مد اروپایی تولید شدند و ابتدا پادشاهان و درباریان و سپس مردم عادی از آنها استقبال کردند. به طور کلی کفش رسمی مردانه نیز در آن زمان و با الگو گرفتن از کفش های اروپایی تولید شد. همچنین در آن زمان کفش های پاشنه بلند زنانه مرسوم شد و مورد استفاده قرار گرفت.
انواع کفش های سنتی ایران
1- چاروق
یکی از قدیمی ترین و معروف ترین کفش های سنتی ایران، چاروق نام دارد که به رنگ قرمز میباشد و معمولا از جنس چرم طبیعی تهیه میشود. جلوی این نوع کفش به شکل نوک عقابی برگشته است و با استفاده از بند هایی به دور ساق پا بسته میشود. همچنین این کفش ها، با استفاده از تزئینات و ظریف کاری هایی در رویه به عنوان زیباترین کفش سنتی نیز شناخته میشود.
2- گیوه
گیوه به عنوان قدیمی ترین پاپوش در تاریخچه کفش در ایران شناخته میشود و خاستگاه آن به چهارمحال و بختیاری و شهرهای کرد نشین غرب ایران بازمیگردد. این کفش ها به عنوان اصلی ترین پاپوش افراد عام شناخته میشود و به دلیل سبک بودن، دوام بالا و راحتی زیاد، بهترین کفش برای افراد مناطق کوهستانی و کشاورزان به شمار میرود.
گیوه معمولا به صورت دست دوز ساخته میشود و جنس رویه ی آن از نخ قالی و نخ ابرایشم و زیره ی آن از جنس لاستیک و چرم میباشد. همچنین گیوه سنتی به رنگ سفید است اما ممکن است در رنگ های دیگری نیز تولید شود.
پیشنهاد مقاله: آشنایی با انواع زیره کفش مردانه
3- نعلین
نعلین یکی دیگر از کفش های سنتی ایران است که در گذشته به عنوان کفش عالمان و دانشمندان شناخته میشد. این کفش ها معمولا از جنس چرم طبیعی و با زیره های چوبی ساخته میشدند و به دلیل پشت باز بودن، راحتی زیادی برای پاها به وجود می آوردند. نعلین در گذشته به رنگ زرد، مشکی و سفید بوده است.
4- چموش
چموش نیز یکی دیگر از کفش های سنتی است که قدمتی 800 ساله در تاریخچه کفش در ایران دارد. این نوع کفش از چرم دباغی نشده ی گاو و به رنگ قرمز ساخته میشد و با استفاده از بند هایی در دور تا دور کفش، به ساق پا وصل میشد. چموش در نواحی کوهستانی شمال کشور و به ویژه در گیلان مورد استفاده قرار میگرفت و به دلیل ساخته شدن از چرم، مقاومت بالایی در برابر نفوذ آب و رطوبت داشت.
پیشنهاد مقاله: چرم طبیعی گاوی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟
تاریخچه کفش چرم در ایران
همانطور که میدانید، صنعت چرم جایگاه مهمی در تاریخچه کفش در ایران دارد چرا که چرم طبیعی از گذشته تا الان، کابرد گسترده ای در صنعت کفش سازی داشته است. تاریخچه چرم در ایران به 550 سال پس از میلاد برمی گردد و این موضوع نشان دهنده ریشه های عمیق و غنی صنعت چرم در این سرزمین است. در طول قرون متمادی، چرم به عنوان ماده ای با کیفیت و بادوام برای تولید انواع محصولات چرمی از جمله انواع کفش مردانه و زنانه، پوشاک و مبلمان منزل مورد استفاده قرار می گرفت. با ورود به دوران معاصر و به ویژه از اوایل دهه 1300 هجری شمسی، صنعت چرم مدرن ایران آغاز شد. اولین کارخانه چرم سازی در ایران در سال 1311 هجری شمسی در شهر همدان تأسیس گردید و بعد از آن نیز کاخانه های دیگری در تبریز شکل گرفتند. این کارخانه ها با استفاده از تکنولوژی های نوین، به تولید چرم با کیفیت و متنوع پرداختند و به این ترتیب، صنعت کفش چرم نیز به عنوان یکی از زیر مجموعه های این صنعت دچار تحول شد. با گذر زمان، این صنعت نه تنها به تولید انبوه و صنعتی سازی پرداخته، بلکه توانسته است فرهنگ و هنر ایرانی را در طراحی و تولید کفش های چرم به نمایش بگذارد. به طوری که امروزه کفش چرم در ایران به عنوان سمبل کیفیت و هنر دست ساز شناخته میشود و به ویژه کفش چرم تبریز، به دلیل کیفیت بالا و طراحی منحصر به فرد، جایگاه ویژه ای در ایران و خارج از کشور دارد. این موفقیت ها نه تنها به دلیل کیفیت مواد اولیه، بلکه به دلیل مهارت های سنتی و هنر دست کارگران و صنعتگران ایرانی نیز میباشد.
با پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن ماشینی شدن صنعت چرم، فرآیند تولید چرم سنتی کنار گذاشته شد و سرعت رشد این صنعت به طرز چشمگیری افزایش یافت. این تغییرات باعث شد تا مدل های جدیدی از کفش های چرم تولید و به بازار معرفی شوند. این کفشها به دلیل تنفس پذیری، راحتی در استفاده و زیبایی خاصی که دارند، مورد توجه بسیاری از خریداران قرار میگیرند. علاوه بر این، با توجه به تنوع در طراحی و رنگ، امکان انتخاب کفش مناسب برای هر سلیقه و مناسبتی وجود دارد. بسیاری از برند های معروف کفش چرم ایرانی نیز در تلاشند تا با بهره گیری از فناوری های نوین و طراحی های خلاقانه، سهم خود را در بازار داخلی و خارجی افزایش دهند و به همین دلیل، این صنعت همچنان به رشد و توسعه خود ادامه میدهد.
سخن پایانی
ایرانیان نیز مانند سایر مردم جهان، از ابتدا به دنبال ایجاد پوششی برای محافظت از پاهای خود بودند و به همین دلیل کفش ها و پاپوش ها را ساختند. این پاپوش ها در گذشته فقط با هدف محافظت از پاها در برابر آسیب های محیطی ساخته میشدند اما با گذر زمان و تحت تاثیر عوامل متعددی، تغییرات چشمگیری را پشت سر گذاشتند. به طوری که امروزه، انواع کفش های مردانه و زنانه نه تنها برای محافظت از پاها، بلکه در راستای مد و زیبایی مورد استفاده قرار میگیرند. از این جهت آشنایی با تاریخچه کفش در ایران و سیر تکاملی آن خالی از لطف نخواهد بود.